ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ : ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Κριτήριο Αξιολόγησης

Η Γνώση Απελευθερώνει τον Άνθρωπο

1 . Η ελευθερία , οποιασδήποτε μορφής , δεν είναι μόνο πολύτιμη και αναγκαία για τον άνθρωπο · είναι ταυτόχρονα , και ως βίωμα και ως έννοια , ευπαθής , εύθραυστη . Φυσικοί και , κυρίως , τεχνητοί περιορισμοί τη νοθεύουν , την αλλοιώνουν και την καταργούν . Μάταιος ο κόπος της αναζήτησης , προϊστορικά και ιστορικά , κατάστασης ιδανικής ελευθερίας . Σε κάθε περίοδο υπήρχαν δεσμώτες , εξαρτήσεις , δεσμεύσεις και εξουσίες ποικιλόμορφες . Η φύση έθεσε τους δικούς της περιορισμούς : πείνα , δίψα , κακουχίες , αρρώστιες , δυνάμεις πανίσχυρες , αναπόδραστες μέχρι και σήμερα . Η κοινωνία τους συμπλήρωσε : Κράτος , Δίκαιο , Ηθική , Έθιμο , αρχές , προκαταλήψεις , προλήψεις και πάει λέγοντας . Η τεχνολογία τους επαύξησε : εξαρτήσεις , φόβοι , ανασφάλειες , παραπληροφόρηση , σύγχυση , αλλοτρίωση . Και ο άνθρωπος τους κουβαλάει μέσα του : πάθη , αδυναμίες , ένστικτα , παρορμήσεις , απωθήσεις . Φύσει και θέσει , λοιπόν , περιορισμοί περιστέλλουν την ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου .

2 . Ένα πρώτο , αλλά πολύ σπουδαίο , βήμα άρσης των περιορισμών αυτών είναι η γνώση τους , η συνειδητοποίησή τους . Σε παλαιότερες εποχές οι κίνδυνοι που απειλούσαν την ελευθερία του ανθρώπου ήταν ορατοί . Οι σύγχρονες όμως μορφές δουλείας δεν είναι πάντα ευδιάκριτες . Υπάρχουν πολλοί και ποικίλοι μηχανισμοί εξανδραποδισμού που πρέπει να αντιληφθεί έγκαιρα , για να μπορέσει να τους αντιμετωπίσει αποτελεσματικά . Σ’ αυτήν την διαδικασία αυτοσυνειδησίας , κατανόησης δηλαδή της θέσης του και της σχέσης του με τους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις σκέψεις του , τη βούλησή του , τις αποφάσεις του , τις ενέργειές του , γενικότερα τον τρόπο ζωής του , μοναδική είναι η συμβολή της γνώσης , είτε αυτή είναι αποτέλεσμα επιστημονικής μελέτης των φυσικών και κοινωνικών φαινομένων είτε είναι προϊόν εμπειρίας , κρίσης , λογικού συμπεράσματος και αυτογνωσίας .

3 . Ο άνθρωπος έχοντας γνώση της φυσικής και κοινωνικής νομοτέλειας , μπορεί όχι μόνο να ερμηνεύει λογικά τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα που καθορίζουν τη ζωή του , αλλά και να τα αξιοποιεί , να τα διαμορφώνει , να τα στρέφει προς τη μια ή την άλλη ευνοϊκή γι’ αυτόν κατεύθυνση . Έτσι , αυτά δεν προκαλούν πια το δέος ούτε οι κοινωνικοί νόμοι τη μοιρολατρία . Εφόσον γνωρίζει την αλήθεια , η σκέψη απελευθερώνεται από   δεισιδαιμονίες , προκαταλήψεις και προλήψεις . Παύει , επομένως , να είναι έρμαιο των περιστάσεων των αστάθμητων και μοιραίων παραγόντων . Γίνεται κύριος της ζωής του .

4 . Αλλά η γνώση συμβάλλει στην εξουδετέρωση αντικειμενικών περιορισμών όχι μόνο σε θεωρητικό , αλλά και σε πρακτικό επίπεδο . Αυτό οφείλεται κυρίως στην αποτελεσματικότητα που συνοδεύει την εφαρμογή της , στην τεχνολογία . Η εφαρμοσμένη γνώση δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να ρυθμίσει , ως ένα βαθμό , τη ζωή του ανεξάρτητα από φυσικούς περιορισμούς και εμπόδια . Ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί όχι μόνο να προστατεύεται από φυσικές αντιξοότητες , αλλά και να αξιοποιεί τις φυσικές δυνάμεις και να περιορίζει τις επιπτώσεις τους στη ζωή του . Ενδεικτικό παράδειγμα του βαθμού της αποδέσμευσής του από την κυριαρχία της φύσης είναι η αναπαραγωγή φυσικών φαινομένων , όπως λόγου χάρη , θερμότητας , ψύχους , τεχνητής βροχής κ.α. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ό,τι παλιά η ανθρώπινη σκέψη θεοποίησε από αδυναμία να το εξηγήσει και να το αντιμετωπίσει , στις μέρες μας μεταβλήθηκε σε μέσο , για την αντιμετώπιση των αναγκών και τη βελτίωση των όρων διαβίωσης του ανθρώπου .

5 . Η ελευθερία , ως δυνατότητα ανεξάρτητης και αυτόνομης βούλησης και δράσης , εννοείται , κατεξοχήν στις κοινωνικές σχέσεις . Οι σχέσεις αυτές συμπλέκονται με τέτοιο τρόπο , ώστε να μοιάζουν με πλέγμα . Μέσα σ’ αυτό το πλέγμα σχέσεων ζει , αναπτύσσεται και κινείται ο πολίτης . Μόνο που οι σχέσεις αυτές δεν είναι ανεξέλεγκτες · καθορίζονται από τους κανόνες δικαίου , που ορίζουν τα όρια της ελευθερίας του πολίτη , τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του , καθώς και τον τρόπο με τον οποίο επιτρέπεται ή οφείλει να παρεμβαίνει στα διάφορα γεγονότα της κοινωνικής ζωής . Οι όροι αυτοί ισχύουν , σε μια ευνομούμενη πολιτεία , αδιακρίτως για όλους τους πολίτες που πρέπει να τους γνωρίζουν και να τους σέβονται . Η γνώση , λοιπόν , και ο σεβασμός των κανόνων αυτών προσφέρουν στον πολίτη και τη δυνατότητα καλύτερων επιλογών μέσα στα όρια της κοινωνικής σύμβασης , αλλά και την ευχέρεια να διακρίνει κάθε επιβουλή των ατομικών και πολιτικών του δικαιωμάτων .

6 . Δεν θα ήταν υπερβολή αν ισχυριζόμασταν πως τόσο περισσότερη αυτοτέλεια και αυτάρκεια έχει ο σύγχρονος άνθρωπος , όσο πιο πολλά γνωρίζει . Η γνώση τον βοηθάει να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις δυσκολίες , να ξεπερνάει τα εμπόδια , να ανοίγει νέους δρόμους και νέους ορίζοντες εκεί όπου από άγνοια βλέπει αδιέξοδα . Αναπτύσσει τον ορθό λόγο , καλλιεργεί τις πνευματικές δυνατότητες και , υποβάλλοντας στη δοκιμασία της κριτικής κάθε πληροφορία , απαλλάσσει το πνεύμα του από τις « ιδιοκατασκεύαστες » δεσμεύσεις του , από  προκαταλήψεις , δόγματα και ιδεολογήματα . Δεν υπάρχει ασφαλέστερος τρόπος να αποσοβήσει ο άνθρωπος τους κινδύνους που συνεπάγεται η έντεχνη προσπάθεια χειραγώγησης και υποδούλωσής του από την πλήρη και σε βάθος γνώση των αιτιών , των κινήτρων , των σκοπιμοτήτων και των προθέσεων που κρύβονται πίσω από κάθε ενέργεια , από κάθε γεγονός .

7 . Συνακόλουθη της γνώσης είναι και η μόρφωση , η καλλιέργεια δηλαδή του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου – της κρίσης , του στοχασμού , αλλά και του συναισθήματος και της βούλησης . Η γνώση προκαλεί αναστάτωση στον εσωτερικό του κόσμο και του εξασφαλίζει ώρες γόνιμης περισυλλογής , που σιγά σιγά τον μεταμορφώνουν σε έναν αυτόφωτο πνευματικό οργανισμό . Η πνευματική ωρίμανση συντελεί στην ψυχική καλλιέργεια , στην εκλέπτυνση του χαρακτήρα και την ανάπτυξη της ευαισθησίας . Ευαισθησία και πνευματικότητα συμβαδίζουν . Με αυτή , λοιπόν , την εσωτερική διεργασία διαπλάθεται ένας νέος άνθρωπος , απαλλαγμένος από μικροψυχίες , χωρίς δουλικές εξαρτήσεις από πάθη και αδυναμίες , εγκρατής , με αναπτυγμένο το αίσθημα της ευθύνης και επομένως , ελεύθερος και ηθικά ακέραιος .

8 . Ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας απελευθέρωσης του ατόμου είναι και η αυτογνωσία . Η αυτογνωσία επιτυγχάνεται , εφόσον κατανοεί και προσδιορίζει τη θέση του στη διαρκώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα της σύγχρονης ζωής . Έτσι , διατηρώντας αναπαλλοτρίωτο το δικαίωμα της ελεύθερης κρίσης και βούλησης , μπορεί να διαμορφώνει τη ζωή του σύμφωνα με τις προσωπικές του ανάγκες και επιθυμίες και να περιορίζει την έκταση των επιπτώσεων της αλλοτρίωσης που επικρατεί στην εποχή μας .

9 . Τέλος , ως μορφή αυτογνωσίας μπορεί να θεωρηθεί και η γνώση της ιστορίας μας , η συνείδηση της εθνικής και πολιτιστικής ιδιαιτερότητας . Η γνώση , αυτή , όχι βέβαια με την έννοια του εθνοκεντρισμού , μπορεί να μας προστατεύει από κάθε επιβουλή της εθνικής μας ακεραιότητας , είτε αυτή εκφράζεται ως αλλοίωση της φυσιογνωμίας μας είτε ως σφετερισμός πολιτιστικών στοιχείων και ιστορικών συμβόλων μας είτε ως αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων μας . Εξάλλου , ένα κράτος που έχει υψηλό επίπεδο επιστημονικής και τεχνολογικής ανάπτυξης και μορφωμένους πολίτες μπορεί να αξιοποιεί το φυσικό πλούτο που διαθέτει , και να έχει ισχυρή οικονομία , στοιχείο πολύ απαραίτητο για την αυτάρκεια και την ανεξαρτησία του .

10 . Συνοψίζοντας , θα μπορούσαμε , για όλους αυτούς τους λόγους , να ισχυριστούμε ανεπιφύλακτα πως η γνώση είναι ο ένας από τους δύο πρωταρχικούς παράγοντες απελευθέρωσης του ανθρώπου , αφού του δίνει τη δυνατότητα να ελέγχει και να διαμορφώνει τις αντικειμενικές συνθήκες της ζωής του , να γκρεμίζει είδωλα και στυγνούς αυθέντες που τυραννούν τη σκέψη του , να βελτιώνει τον ηθικό και ψυχικό του κόσμο και να υπερασπίζεται την πατρίδα του . Δεν είναι , άλλωστε , τυχαίο το γεγονός ., ότι πριν από την κήρυξη μεγάλων  εθνικοαπελευθερωτικών και κοινωνικών επαναστάσεων , προηγήθηκαν περίοδοι διαφωτισμού , δηλαδή περίοδοι έντονης επιστημονικής έρευνας , ευρείας διακίνησης γνώσεων και ιδεολογικών ζυμώσεων . Ο άλλος αναγκαίος παράγοντας είναι ο αγώνας . Η γνώση , κι αν ακόμη τη θεωρήσουμε ως μορφή πνευματικού αγώνα , δεν αρκεί . Αυτή θέτει τις  προϋποθέσεις . Η εκπλήρωσή του , όμως , εξαρτάται από τον αγώνα , από τις θυσίες στις οποίες είναι πρόθυμος να υποβληθεί ο άνθρωπος για το ιδανικό της ελευθερίας .

Ερωτήσεις

1 . Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 140 λέξεις .

2 . Να σχηματίσετε το αναλυτικό διάγραμμα του κειμένου .

3 . Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της 1^ης και  της 4^ης παραγράφου ;

4 . Να σχηματίσετε το διάγραμμα της 6^ης παραγράφου .

5 . Ποια είναι τα δομικά μέρη , οι τρόποι ανάπτυξης και η συλλογιστική πορεία της 7^ης παραγράφου ;

6 . « Η εκπλήρωσή του , όμως , εξαρτάται από τον αγώνα , από τις θυσίες στις οποίες είναι πρόθυμος να υποβληθεί ο άνθρωπος για το ιδανικό της ελευθερίας » : Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της περιόδους ακολουθώντας παραγωγική πορεία .

Παραγωγή Λόγου

« Ελευθερία και ευθύνη είναι έννοιες αλληλένδετες » .

Με αφορμή αυτή τη σκέψη να περιγράψετε τις σχέσεις ανάμεσα στην ελευθερία και την ευθύνη , καθώς και τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να δημιουργηθούν οι βάσεις για την ανάπτυξη υπεύθυνων πολιτών με ελεύθερη προσωπικότητα .