ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ

ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

Ανάμεσα στην αγάπη για την πατρίδα και στον εθνικισμό υπάρχει η ίδια διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην ευγένεια της ανθρώπινης αγάπης για ένα ανθρώπινο δημιούργημα και της κτηνώδους ασέλγειας ή της νοσηρής ακολασίας ή του εγωιστικού καπρίτσιου έγραφε ο φιλόσοφος , ιστορικός και πολιτικός Μπενεντέτο Κρότσε το 1943  . Ο λόγος του ακούγεται όσο ποτέ επίκαιρος , σε μια εποχή που τα φαντάσματα του Μουσολίνι και του Χίτλερ , στο όνομα της πατρίδας , καταπολεμούν την ιδεολογική και πολιτισμική διαφορετικότητα με σκοπό την επίτευξη ομοιομορφίας και πολιτιστικής καθαρότητας .

Πατριωτισμός είναι εκείνο το υψηλό συναίσθημα της αγάπης προς την πατρίδα και σε ό, τι αυτή εκφράζει , ζωτικό χώρο , ήθη και έθιμα , γλώσσα , ιστορία , σύμβολα . Η πατρίδα για τον άνθρωπο είναι βιωματική εμπειρία οικειότητας : οικείος χώρος ζωής , σχέσεις αμεσότητας , δεσμοί και φιλίες , αγαπημένοι   νεκροί , δέσιμο της μνήμης με το χώρο , ένταξη στη γλώσσα , μετοχή στην παραδομένη από γενιά σε γενιά πείρα … Πατριωτισμός είναι πολύ απλά το να αγαπάς την πατρίδα σου όπως αγαπάς το σπίτι σου . Στη Γερμανία ο Γιούργκεν Χάμπερμας ανέπτυξε πριν από μερικά χρόνια την έννοια του συνταγματικού πατριωτισμού, δηλαδή ενός πατριωτισμού που βασίζεται όχι πλέον στην πρόσδεση σε μια κουλτούρα , σε μια εθνική ομάδα και σε μια κοινή μοίρα , αλλά πάνω σε οικουμενικές πολιτικές αξίες – ελευθερία , δημοκρατία , ισότητα – που επικυρώνονται από το σύνταγμα μιας χώρας . Πιο συγκεκριμένα , ο πατριωτισμός εκδηλώνεται με πολλές μορφές : ως συνειδητή και ενεργός πολιτική στράτευση , ως προάσπιση του δημοκρατικού πολιτεύματος , ως εκούσια υπακοή στους νόμους . Ως σεβασμός στα αρχαία μνημεία και στους ιστορικούς τόπους , στις παραδόσεις και στην ιστορία , ως αγάπη για τη γλώσσα , ως συμμετοχή στους εθνικούς αγώνες , ως διάθεση όλων των υλικών , ηθικών και πνευματικών δυνάμεων των πολιτών για την ελευθερία και την ευημερία της .

Η έννοια του πατριωτισμού επανεμφανίζεται στην Αγγλία στα τέλη του 17^ου αιώνα , στη διάρκεια της Ένδοξης Επανάστασης και ύστερα από αυτή . Πατριώτες είναι εκείνοι που σκότωσαν τον τύραννο και έχυσαν το αίμα τους για να διεκδικήσουν την ελευθερία του λαού . Το 18^ο αιώνα ο Μοντεσκιέ ορίζει την πολιτική αρετή ως αγάπη για την πατρίδα , δηλαδή αγάπη για την ισότητα , εννοώντας ως αγάπη για την πατρίδα την αγάπη για τους νόμους και τους θεσμούς που προστατεύουν την πολιτική ελευθερία . Πατρίδα εξηγεί η Εγκυκλοπαίδεια» δεν σημαίνει , όπως το θέλει η τρέχουσα αντίληψη , τον τόπο στο οποίο γεννηθήκαμε , αλλά ένα ελεύθερο κράτος , του οποίου είμαστε μέλη και του οποίου οι νόμοι προστατεύουν την ευτυχία και την ελευθερία μας . Η πατρίδα είναι ακόμη συνώνυμο της δημοκρατίας . Μπορούν να λένε ότι έχουν μια χώρα  , εξηγεί ο Ρουσό , αλλά όχι μια πατρίδα , γιατί η πατρίδα υπάρχει μόνο αν υπάρχει η ελευθερία και αν υπάρχουν πολίτες , δηλαδή σε μια δημοκρατία . Στην Αγγλία , στην ΗΠΑ και στη Γαλλία , στις χώρες δηλαδή που συνέβαλαν ιδιαίτερα στη γέννηση της σύγχρονης δημοκρατίας , ο όρος πατριώτης υπήρξε για αιώνες συνώνυμο του πολίτη που υπερασπίζεται την κοινή ελευθερία , τους νόμους , το σύνταγμα ενάντια στην τυραννία και τη διαφθορά .

Εάν ο πατριωτισμός είναι «αλήθεια» , ο εθνικισμός είναι « επιθυμητική ψευδαίσθηση». Εθνικισμός είναι η προσπάθεια να επιβληθεί με συνέπεια το ιδεολόγημα του έθνους . Να αποκατασταθεί ή να εξυμνηθεί η συνεπής φυλετική ομοιογένεια ή να εξασφαλιστεί φυλετική καθαρότητα , να επιβληθεί κρατικά ένα επίσημο γλωσσικό ιδίωμα , να δημιουργηθεί μια εθνική ιστορία έστω και με προκρούστειες αυθαιρεσίες . Ως όρος ο εθνικισμός γεννιέται με τον Χέρντερ που τον χρησιμοποιεί με την έννοια της πρόσδεσης στη δική του γη , της πνευματικής αυτάρκειας , της υπεράσπισης της δικής του πολιτιστικής παράδοσης , ενάντια σε μολύνσεις , αναμείξεις και εισβολές ξένων στοιχείων . Αυτό που ο διαφωτισμός στιγμάτιζε ως προκατάληψη και πνευματική στενότητα , γίνεται με τον Χέρντερ αξία : Ονομάστε το έστω προκατάληψη , απλοϊκότητα , περιορισμένο εθνικισμό , αλλά η προκατάληψη είναι ωφέλιμη   , μας κάνει ευτυχείς , ωθεί τους λαούς προς το κέντρο τους , τους κάνει πιο στέρεους , πιο γόνιμους με το δικό τους τρόπο και επομένως πιο ευτυχισμένους στις κλίσεις τους και στους σκοπούς τους . Βέβαια , εκτός από τον πολιτικό εθνικισμό που επιδιώκει την επέκταση της εθνικής επιρροής πέρα από τα πολιτικά όρια , υπάρχουν και άλλα είδη εθνικισμού . Ο πνευματικός εθνικισμός που δηλώνει την τάση προς επιβολή του ιδιαίτερου πολιτισμού εντός των ορίων αποκλείοντας το συγχρωτισμό με άλλα πνευματικά ρεύματα που προέρχονται από την αλλοδαπή . Ο κοινωνικός εθνικισμός που σημαίνει αποκλεισμός από δεσμούς οικογενειακούς και κοινωνικές σχέσεις στοιχείων αλλοεθνών . Ο οικονομικός εθνικισμός ως προτίμηση από το έθνος των αγαθών που παράγει το ίδιο με ταυτόχρονο αποκλεισμό σε προϊόντα άλλων χωρών . Ο θρησκευτικός εθνικισμός που απαιτεί σύμπτωση έθνους και θρησκείας και εκδηλώνεται με τυφλό μίσος ενάντια στους αλλόθρησκους ή σε αυτούς που ανήκουν σε διαφορετική εκκλησία .

Ο πατριωτισμός είναι αγάπη οικουμενικών αξιών , όπως η ελευθερία και οι νόμοι ή το σύνταγμα , ενώ ο εθνικισμός είναι πρόσδεση σε μια ιδιαίτερη κουλτούρα . Ο πατριωτισμός , αποδίδοντας προτεραιότητα στην κοινή ελευθερία , αναγνωρίζει υποχρεωτικά την αξία της ιδιαίτερης κουλτούρας ενός λαού , ενώ ο εθνικισμός , στο βαθμό που θεωρεί την πολιτισμική ενότητα ανώτατη αξία , δεν χρειάζεται την ελευθερία . Εχθροί του πατριώτη είναι η τυραννία και η διαφθορά .Εχθροί του εθνικιστή είναι η διαφορετικότητα ή η πολιτιστική , θρησκευτική , εθνική μόλυνση . Ενώ η πατρίδα για το δημοκρατικό πατριωτισμό δεν μπορεί να συνυπάρχει με την τυραννία και το δεσποτισμό , τίποτα δεν εμποδίζει τον εθνικιστή να ζει την πληρότητα της ιδιαίτερης κουλτούρας του σε ένα δεσποτικό ή τυραννικό καθεστώς . Ο εθνικιστής εξαίρει την καθαρότητα των ηθών ως θεμέλιο του εθνικού μεγαλείου . Ο πατριωτισμός είναι ακριβώς το αντίθετο του θαυμασμού για την πολιτιστική ομοιογένεια και το μεγαλείο του έθνους , Είναι μάλλον , όπως εξήγησε η Σιμόν Βέιλ , μια μορφή συμπάθειας που νιώθουμε για αγαπημένα πρόσωπα ή πράγματα , των οποίων αντιλαμβανόμαστε την ομορφιά και την ευθραστότητα .

Ο πατριωτισμός μπορεί να εξασφαλίσει το ευ ζην , επειδή πρώτα είναι συναίσθημα αλλά και καθήκον . Απορρέει από την εθνική συνείδηση και προϋποθέτει , αφενός , ευθύνη , αγωνιστικότητα , δημιουργική πρωτοβουλία , χωρίς ιδιοτέλεια και πάθη , δηλαδή ουσιαστική ηθική ελευθερία , και , αφετέρου , βαθύτατη σκέψη , παιδεία , που σημαίνει ουσιαστική ενημέρωση για τα εθνικά θέματα , δημιουργική αμφισβήτηση των κακώς κειμένων , αντίσταση στην προπαγάνδα , το φανατισμό ,τη μαζοποίηση . Διασφαλίζει την ισοτιμία και την αξιοκρατία και συμβάλλει στην κοινωνική ομαλότητα και ισορροπία . Δεν επιτρέπει την εμφάνιση του τυφλού κομματισμού , αλλά στηρίζει την πολιτική συναίνεση που ελαχιστοποιεί φαινόμενα λαϊκισμού και εκμετάλλευσης του λαού για ιδιοτελείς σκοπούς . Σήμερα οι περισσότεροι έχουμε την εντύπωση ότι η φιλοπατρία εκδηλώνεται μόνο σε περιπτώσεις εξωτερικής απειλής ή σε πολεμικές περιόδους , χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι η αρετή αυτή ισοδυναμεί με την προσφορά του ατόμου στο σύνολο και σε όλα τα επίπεδα . Μετά τη διαπίστωση αυτή , μπορούμε να πούμε ότι στη σημερινή ατομικιστική και ωφελιμιστική εποχή μας , οι νεοέλληνες συχνά δεν διαπνεόμαστε από αληθινό πνεύμα πατριωτισμού . Έτσι , ενώ θεωρητικά υποστηρίζουμε ανεπιφύλακτα τα εθνικά ιδεώδη και συμφέροντα , πρακτικά δεν διστάζουμε να διασπαθίσουμε το δημόσιο χρήμα , να καταστρέφουμε το περιβάλλον και γενικά να προωθούμε με υπερβάλλοντα ζήλο στενά συντεχνιακά συμφέροντα που υποσκάπτουν το εθνικό συμφέρον .

Αντίθετα , ο εθνικισμός θεωρείται επιζήμια για την πατρίδα στάση . Τα παραδείγματα φθονούν : διεκδικούνται εδάφη με τη λογική της πληθυσμιακής υπεροχής , ξεριζώνονται πληθυσμοί από πανάρχαιες πατρογονικές εστίες , διώκονται μειονότητες για την επίτευξη εθνοκάθαρσης , με φρικιαστικές γενοκτονίες επιδιώκεται φυλετική ή και ιδεολογική ομοιογένεια , καθώς ο εθνικισμός μάχεται για την πολιτιστική καθαρότητα και την ομοιογένεια ενός λαού , αποκλείοντας και καταπολεμώντας τη διαφορετικότητα . Επίσης , αναμοχλεύονται πάθη και γίνονται ρατσιστικές διακρίσεις κυρίως εναντίον των ξένων , υπονομεύεται η ομοψυχία και η συνοχή των πολιτών , οξύνονται οι σχέσεις μεταξύ των κρατών , που συχνά οδηγούνται σε πόλεμο , και συνεπώς , κλονίζονται τα θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος .

Κοντολογίς , μπορεί και πρέπει να είμαστε πατριώτες , γιατί ο αληθινός πατριωτισμός είναι η βάση εκείνη της πολιτικής αρετής που είναι αναγκαία στη δημοκρατία και γιατί ο πατριωτισμός είναι πιθανόν το πιο ισχυρό αντίδοτο στον εθνικισμό . αυτό που απαιτείται είναι κατάλληλη αγωγή , ώστε τα πατριωτικά ιδεώδη να είναι ταυτόχρονα και δημοκρατικά ιδεώδη . 

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ - ΠΙΝΑΚΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ

Του μαθητή Μασλή Χρήστου 

Στον πίνακα διακρίνουμε την Αντιγόνη στο πλευρό του Οιδίποδα καθώς και άλλους Θηβαίους πολίτες γύρω τους . Βλέπουμε τον Οιδίποδα να στηρίζεται από την Αντιγόνη στην πορεία της εξορίας τους , καθώς και τις χειρονομίες και τους μορφασμούς των πολιτών που φανερώνουν το μίσος και την απέχθεια απέναντί του , διότι πιστεύουν ότι αυτός ευθύνεται για την αρρώστια που τους μαστίζει . Το λευκό χρώμα των ενδυμάτων της Αντιγόνης συμβολίζει την αγνότητα της ψυχής της και την ευσέβειά της . Το κόκκινο ένδυμα του Οιδίποδα συμβολίζει το αίμα και τη δυστυχία , ενώ οι μαύροι χιτώνες των πολιτών αντιπροσωπεύουν τον πόνο και τη θλίψη . 

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ - ΠΙΝΑΚΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ

Της μαθήτριας Γιαννακούδη Στέλλας 

Στον πίνακα απεικονίζονται η Αντιγόνη , το βασικότερο πρόσωπο της τραγωδίας , και ο νεκρός Πολυνείκης . Εκείνος κείτεται σε ένα έδαφος  ανώμαλο , σε ένα μέρος σκοτεινό και απόμερο . Το μισό του σώμα και το πρόσωπό του έχουν μια ιδιαίτερη λάμψη , είναι το μοναδικό σημείο στην πίνακα που είναι τόσο φωτεινό . Αντίθετα , η Αντιγόνη όρθια εμφανίζεται με σκοτεινά χρώματα , κρατώντας με το ένα της χέρι το πρόσωπό της , δείχνοντας έτσι τη θλίψη για την κατάσταση του αδελφού της . Ένα αμυδρό φως τονίζει τα χέρια  της , ίσως για να τονιστεί ότι με αυτά θα τελέσει το ιερό της καθήκον . Αισθάνομαστε την τραγικότητά της από το σκοτάδι που την περιβάλλει , ενώ από το φως του Πολυνείκη νιώθουμε ανακούφιση και ελπίδα ότι θα αναπαυθεί όπως αρμόζει σε κάθε νεκρό .

ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

Ορισμός

Η συστηματική και με έντεχνους ως ύπουλους μηχανισμούς διάδοση κάποιων ιδεών με σκοπό την εξυπηρέτηση συμφερόντων . 

Μορφές Προπαγάνδας

Πολιτική , Εμπορική , Θρησκευτική , Εθνική – Εθνικιστική , Κοινωνική , Επιστημονική , Αθλητική 

Μέσα – Φορείς

Οικογένεια , Σχολείο , ΜΜΕ , Πολιτικοί Ηγέτες , Τέχνη , Στρατός , Πνευματικοί – Θρησκευτικοί ηγέτες

Μηχανισμοί – Μέθοδοι πολιτικής προπαγάνδας

· Λογοκρισία και έλεγχος των πληροφοριών ώστε να ελέγχονται οι αντιδράσεις των πολιτών

· Υπερπληροφόρηση : Παροχή υπερβολικού όγκου πληροφοριών , κυριαρχία του επουσιώδους έναντι του σημαντικού , αποπροσανατολισμός

·   Επαναληπτική και διαρκής μετάδοση προπαγανδιστικών μηνυμάτων

·  Κατασκευή πραγματικότητας : α ) Τονισμός αρνητικής πραγματικότητας , καταστροφολογία , β ) Εξωραϊσμός της πραγματικότητας

· Υποσχεσιολογία – Λαϊκισμός : Υπεραπλούστευση των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων

· Έντονη χρήση της εικόνας σε βάρος της πολιτικής επιχειρηματολογίας

·         Εκμετάλλευση αθλητικών επιτυχιών

·  Χρήση καλλιτεχνικής δημιουργίας . Μουσική , λογοτεχνία και κυρίως ο κινηματογράφος αναπαράγουν στερεότυπα , εγκλωβίζουν τις μάζες πολώνοντας την πραγματικότητα και δημιουργώντας μια ονειρική πραγματικότητα φυγής

·  Συνθηματολογία , βαρύγδουποι τίτλοι , εντυπωσιακές εικόνες , ήχοι στα ΜΜΕ

Αίτια προπαγάνδας

Από τον πομπό ( Γιατί την προωθούν ; )

·         Συμφέροντα οικονομικά

·         Συμφέροντα πολιτικά– επεκτατικές βλέψεις

·         Προσωπικές φιλοδοξίες

·         Φανατισμός

·         Κρίση αξιών – ηθική χαλάρωση

Από τους δέκτες – θύματα προπαγάνδας 

( Γιατί οι άνθρωποι παρασύρονται ; )

· Επικράτηση υλικού ευδαιμονισμού και καταναλωτισμού , θεοποίηση του χρήματος > υπερεργασία > αδιαφορία για τα κοινά , εγκλωβισμός στο « εγώ » , αβασάνιστη αποδοχή μηνυμάτων , εύκολη χειραγώγηση

·  Τυφλή προσκόλληση στην ειδίκευση > πνευματική μονομέρεια = πνευματική , κριτική αδράνεια

· Στείρα τεχνοκρατική αντίληψη , σύγχρονος βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής > ηθικοπνευματική  απογύμνωση , πνευματικός υποσιτισμός

· Πολυπλοκότητα και συνθετότητα των σύγχρονων κοινωνιών , ταχύτατοι και απαιτητικοί ρυθμοί ζωής , καταιγιστικά μηνύματα , πολλαπλοί και αλληλοσυγκρουόμενοι ρόλοι > απορρόφηση του ενδιαφέροντος των ανθρώπων > στέρηση του αναγκαίου χρόνου για επεξεργασία των μηνυμάτων

·         Αστικοποίηση , ανωνυμία , χαλάρωση των κοινωνικών δεσμών , αποξένωση > μαζοποίηση

Φορείς αγωγής

·         Οικογένεια – Σχολείο : Έλλειψη κατάλληλης παιδείας , αδυναμία ανάπτυξης κριτικής σκέψης , διάθεσης για αυτοβουλία , αυτοδιάθεση .

·   ΜΜΕ : Μετατροπή τους σε πανίσχυρους διαύλους προπαγανδιστικών μηνυμάτων λόγω οικονομικών ή πολιτικών συμφερόντων > βομβαρδισμός του ανθρώπου με μηνύματα , χρήση της « αντικειμενικής » εικόνας για την παραπλάνηση του δέκτη  

Σύγχρονο Πλαίσιο

- Η κοινωνική παθογένεια : η φτώχεια , η εγκληματικότητα , η λαθρομετανάστευση , ο ρατσισμός 

Αποτελέσματα προπαγάνδας

·         Μαζοποίηση , χειραγώγηση , αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης

·  Εύκολη επιβολή των φαινομένων του φανατισμού και του δογματισμού

·  Εθνικισμοί , πόλεμοι , βία – εγκληματικότητα , παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων , ρατσισμός

· Διαιώνιση στερεοτύπων , προκαταλήψεων , αναχρονιστικών αντιλήψεων

·   Καταναλωτισμός – υπερεντατικοποίηση της εργασίας

·  Κομματικός φανατισμός , πόλωση , απουσία διαλόγου , πολυφωνίας , ελαχιστοποίηση ελέγχου της εξουσίας , κρίση δημοκρατίας

·  Έλλειψη σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια , στέρηση πνευματικής ελευθερίας , εξαγρίωση , βαρβαρότητα 

·  Επικράτηση ξένη κουλτούρας , πολιτιστική διείσδυση από αναπτυγμένες χώρες , ξενομανία

Τρόποι αντιμετώπισης

·   Καλλιέργεια υγιούς πολιτικής συνείδησης

· Ευρύτερη πνευματική συγκρότηση και εγρήγορση του ατόμου . Ιδιαίτερη σημασία λοιπόν έχει η οικογένεια και το σχολείο . 

·   Επιδίωξη της πλουραλιστικής , σφαιρικής ενημέρωσης

·  Απαλλαγή από ιδεοληψίες , δογματισμό και φανατισμό

· Αυτοέλεγχος , αυτοκριτικής > κατάκτηση αυτογνωσίας

· Γνώση όλων των παραμέτρων της προπαγάνδας , των μέσων , μεθόδων και τεχνικών που χρησιμοποιεί 

ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ

Ορισμός

·        Πρόκειται για το καθεστώς εκείνο που υποτάσσει τους πολλούς στη θέληση των λίγων ή του ενός . Επιβάλλεται αυθαίρετα και λειτουργεί ανελεύθερα και καταπιεστικά , αφού περιορίζει τα αναφαίρετα δικαιώματα των πολιτών .

Χαρακτηριστικά – Μέθοδοι του ολοκληρωτισμού

·        Παροχή άρτου και θεαμάτων ·        Πολιτική του διαίρει και βασίλευε ·        Μαζοποίηση του λαού ·        Χρήση έντεχνων μηχανισμών προπαγάνδας ·        Αμοιβαία καχυποψία μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων

·        Αυθαίρετη θέσπιση νόμων ή καταστρατήγηση του συντάγματος ·        Νομιμοποίηση της κοινωνικής ανισότητας ·        Αυστηρή αστυνόμευση ·        Λογοκρισία , έλεγχος των ΜΜΕ , μονοφωνία ·        Περιχαρακωμένη παιδεία χαμηλής ποιότητας

Αίτια επιβολής ολοκληρωτικών καθεστώτων

·        Τάσεις αρχομανίας ατόμων ή κοινωνικών ομάδων ·        Διασφάλιση πολιτικών ή οικονομικών συμφερόντων ·        Δόλιες ενισχύσεις και ενθαρρύνσεις από γειτονικά κράτη ·        Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο ·        Ιδεολογική σύγχυση και κατάργηση κάθε μέτρου και ορίου

·        Υλοκρατούμενος τρόπος ζωής > αδιαφορία για τα κοινά ·        Κρίση των δημοκρατικών θεσμών λόγω υπερπληθυσμού , αδυναμίας άμεσης αντιπροσώπευσης ·        Σοβαρά και άλυτα κοινωνικά προβλήματα όπως η ανεργία , η εξαθλίωση ·        Το μεταναστευτικό κίνημα > άνοδος ρατσιστικών , φασιστικών παρατάξεων

Συνέπειες του ολοκληρωτισμού

·        Πολιτικός τομέας : συγκέντρωση των εξουσιών στα χέρια των λίγων , επιβολή μιας κυρίαρχης ιδεολογίας , αδυναμία ελέγχου της εξουσίας > κατάχρηση εξουσίας , χειραγώγηση του πολίτη , απώλεια της ελευθερίας του

·        Κοινωνικός τομέας : χρήση μεθόδων πειθαναγκασμού , ενδυνάμωση αντιθέσεων και ανισοτήτων , εξυπηρέτηση συμφερόντων συγκεκριμένων ομάδων > όξυνση φαινομένων βίας , κατάφορη παραβίαση των ελευθεριών

·        Οικονομικός τομέας : συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια των λίγων , άσκηση αυστηρού παρεμβατισμού στην οικονομική δραστηριότητα > ανέχεια , χαμηλοί μισθοί , παραβίαση των εργατικών δικαιωμάτων , άθλιες συνθήκες εργασίας , εκμετάλλευση του ανθρώπινου μόχθου , οικονομικός μαρασμός

·        Διεθνής τομέας : ενίσχυση των εθνικών ανταγωνισμών και της αντιπαλότητας > ναρκοθέτηση της παγκόσμιας ειρήνης και συνεργασίας στα μεγάλα προβλήματα , περιθωριοποίηση της χώρας , απομονωτισμός   

·        Πνευματικός τομέας : καλλιέργεια της πνευματικής υποδούλωσης , καταστροφή της φρόνησης , άμβλυνση της νοητικής και κριτικής ικανότητας > χειραγώγηση του ατόμου

·        Ηθικός τομέας : κυριαρχία εθνικών , σοβινιστικών και ρατσιστικών αντιλήψεων > άμβλυνση της εθνικής συνοχής και συνείδησης , ενίσχυση της ιδιοτέλειας , εδραίωση προκαταλήψεων και στερεοτύπων > ηθική χαλάρωση , κυριαρχία του δίκαιου της πυγμής 

·        Πολιτιστικός τομέας : εμπορευματοποίηση ή στράτευση της τέχνης , στράτευση της επιστήμης και της τεχνολογίας στην εξυπηρέτηση των αναγκών του ολοκληρωτισμού > οπισθοδρόμηση και στασιμότητα , ανυπαρξία πνευματικής δημιουργίας , πρωτοτυπίας

Αντιμετώπιση

·        Απάντηση στον ολοκληρωτισμό αποτελεί η ενίσχυση και εδραίωση της δημοκρατίας – όχι μόνο ως πολιτειακού συστήματος , αλλά και ως τρόπου ζωής . Συγκεκριμένα , επιβάλλεται :

·        Κοινωνικός – πολιτικός διάλογος που προϋποθέτει σωστή ενημέρωση και διάλογο

·        Ελεύθερη έκφραση και ανταλλαγή απόψεων

·        Δημιουργία στέρεας και πολυδιάστατης πολιτικής – πολιτιστικής κουλτούρας

·        Εκπαίδευση που να παρέχει ευκαιρίες για πολύπλευρη γνώση και να προωθεί το διάλογο , την έρευνα , την κριτική

·        Επανένταξη του πολίτη και των πολιτικών δυνάμεων στις πολιτικές διαδικασίες

·        Εκδημοκρατισμός του πολιτεύματος που συνίσταται στη διεύρυνση της εξουσίας στο χώρο της κοινωνίας των πολιτών

·        Ενεργητική συμμετοχή στα κοινά

·        Στράτευση της οικογένειας και των πνευματικών ανθρώπων στη διαμόρφωση άξιων για τη δημοκρατία πολιτών

·        Συνεχής επαγρύπνηση των ΜΜΕ για τη διαφύλαξη της δημοκρατίας