ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ

Ορισμός

Το φαινόμενο της άμετρης και αλόγιστης συσσώρευσης υλικών αγαθών χωρίς να υπάρχει άμεση και επείγουσα ανάγκη για αυτά 

Καταναλωτική κοινωνία : Η κοινωνία που παράγει και καταναλώνει μαζικές ποσότητες προϊόντων όχι πάντοτε αναγκαίων . 

Συμπτώματα του καταναλωτισμού

• Οικονομική δραστηριότητα 
• Τέχνη : εμπορευματοποίηση της τέχνης , μαζική κουλτούρα , παραγωγή υποπροϊόντων που στοχεύουν στον εντυπωσιασμό , δίνουν έμφαση στο θεαματικό , εκρηκτικό « περιτύλιγμα » αδιαφορώντας για την ουσία .
• ΜΜΕ : τηλεσκουπίδια , εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου , εξευτελισμός της ανθρώπινης προσωπικότητας , τεράστιος όγκος μηνυμάτων τα οποία δεν αφομοιώνονται 
• Αθλητισμός : εμπορευματοποίηση του θεάματος , οπαδοποίηση 
• Κοινωνικός τομέας : εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων , ιδιοτέλεια , εκθρόνιση των ηθικών αξιών , πρωτοκαθεδρία των υλικών 

Αίτια του καταναλωτισμού 

• Η επίδραση και η δυναστεία της διαφήμισης , η χειραγώγηση των μαζών , η τηλε-κατεύθυνση του καταναλωτή , η μόδα .
• Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και της αγοραστικής ικανότητας του μέσου πολίτη . 
• Η αφθονία των αγαθών και των προσφερόμενων υπηρεσιών , η ποικιλία των προϊόντων και η προσιτή τιμή τους.
• Η σύνδεση της ευτυχίας με την κατανάλωση και η αντικατάσταση εννοιών όπως η επιτυχία , η νοημοσύνη , η φιλία από προϊόντα . 
• Η αύξηση των αναγκών μέσα από την εξασφαλισμένη κάλυψη των βασικών αναγκών .
• Η αναζήτηση διεξόδου και νοήματος στη ζωή , σε μία εποχή που οι οικογενειακές σχέσεις περνούν κρίση , ο άνθρωπος έχει σπάσει τη σχέση του με το θεό , η τέχνη έχει εκχυδαϊστεί , η εργασία αποτελεί χώρο πλήξης και όχι πεδίο διοχέτευσης των πρωτοβουλιών . 
• Η αποξένωση των ανθρώπων , η έλλειψη επικοινωνίας , η απουσία του αισθήματος της δημιουργίας και της πρωτοβουλίας , την οποία προσπαθεί ο άνθρωπος να καλύψει μέσω του υλικού ευδαιμονισμού . 
• Η μόδα , ως κοινωνικό φαινόμενο , ωθεί τον άνθρωπο να αποδυθεί σε ένα αγώνα κατανάλωσης . 
• Τα πρότυπα που μεταδίδονται από τα ΜΜΕ και τον κινηματογράφο επιβάλλουν ως επιτυχημένο τρόπο ζωής τον καταναλωτικό . Εξάλλου , η ίδια η κοινωνία μετρά την επιτυχία και την χρησιμότητα των μελών της βάσει της δυνατότητάς τους να παράγουν και βεβαίως να καταναλώνουν . Γι’ αυτό και ομάδες που δεν συμμετέχουν στο μηχανισμό της κατανάλωσης , όπως ηλικιωμένοι , άποροι και άστεγοι , άτομα με ειδικές ανάγκες , θεωρούνται υποδεέστερα μέλη της ανθρώπινης κοινωνίας  , βάρος στην υπόστασή της και ωθούνται στο περιθώριο .    
• Η έλλειψη κριτικής στάσης απέναντι στα μεταδιδόμενα διαφημιστικά μηνύματα , η άγνοια για τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου , η ικανοποίηση μόνο των υλικών και όχι των  πνευματικών και ψυχικών . 
• Η ανυπαρξία ενδιαφερόντων , κλίσεων και ταλέντων ή η αδιαφορία για την καλλιέργειά τους δημιουργεί μία μονοδιάστατη ζωή χωρίς περιεχόμενο και ουσιαστικό στόχο εκτός της κατανάλωσης .  

Θετικές συνέπειες του καταναλωτισμού

• Η αύξηση της κατανάλωσης προκαλεί αύξηση της παραγωγής και κατά συνέπεια δημιουργούνται και συντηρούνται θέσεις εργασίας .
• Τεχνολογική και υλική ανάπτυξη , περαιτέρω εξειδίκευση , ανταπόκριση σε όλο και μεγαλύτερες απαιτήσεις .
• Άνθιση της οικονομίας καθώς το εμπόριο , οι μεταφορές , οι συναλλαγές προωθούνται . 
• Πτώση των τιμών των προϊόντων και αύξηση της ποιότητάς τους λόγω του ανταγωνισμού . 
• Αρνητικές συνέπειες του καταναλωτισμού
• Η εξάντληση των φυσικών πόρων , η καταστροφή του περιβάλλοντος , η  μόλυνση . Με δεδομένη την αύξηση του πληθυσμού της γης , οι ανάγκες για τη συντήρησή του αυξάνονται επιβαρύνοντας το περιβάλλον . Τα αποτελέσματα είμαι η διόγκωση των χωματερών , η εξάντληση του φυσικού πλούτου , η υλοτόμηση των τελευταίων δασών – πνευμόνων της γης , η μόλυνση του πόσιμου νερού , η υπεραλίευση των θαλασσών .  
• Η αλόγιστη σπατάλη χρημάτων από το άτομο , που σε κάποιες περιπτώσεις οδηγεί στην οικονομική καταστροφή μετά από υπερχρεώσεις από δάνεια . 
• Η θυσία του ελεύθερου χρόνου με την δεύτερη εργασία για την απόκτηση χρημάτων που θα αφιερωθούν στο βωμό της υπερκατανάλωσης .
• Η μαζοποίηση του ανθρώπου .
• Το αίσθημα του ανικανοποίητου και του κενού καθώς ο άνθρωπος προσπαθεί να καλύψει συναισθηματικά κενά με υλικά αγαθά .
• Άγχος , στρες , συνεχής αγώνας που αποδεικνύεται άκαρπος .
• Η συγκρότηση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας γίνεται αδύνατη καθώς ο άνθρωπος παύει να αυτοκυριαρχείται , χάνει την εσωτερική του ελευθερία , γίνεται δέσμιος των ίδιων του των ενστίκτων και των επιθυμιών και παρασύρεται από τα πάθη του .
• Οι συνέπειες της υπερκαταναλωτικής κοινωνίας είναι ιδιαίτερα εμφανείς σε άτομα που βασανίζονται όχι από τον καταναλωτισμό αλλά από την αδυναμία τους να καταναλώσουν . Φτωχοί πολίτες νιώθουν πως ανήκουν σε μια κατώτερη κατηγορία ανθρώπων , μακριά από την καταναλωτική Εδέμ , από όπου πηγάζει η « πραγματική » ευτυχία και το υλιστικό νόημα της ζωής . Σ’ αυτές τις περιπτώσεις αναπτύσσεται επιθετικότητα κατά του κοινωνικού ιστού που υπόσχεται πολλά , παρέχει όμως ελάχιστα , όπως και αντικοινωνικές συμπεριφορές : βανδαλισμοί , ναρκωτικά , εγκληματικότητα . 
• Εξάλλου , στο βωμό της κατανάλωσης θυσιάζονται και τα επαγγελματικά ενδιαφέροντα του νέου , καθώς η επιλογή του επαγγέλματος γίνεται με γνώμονα τις χρηματικές απολαβές οι οποίες παραπέμπουν στη δυνατότητα του εργαζομένου να καταναλώνει . 

Αντιμετώπιση

• Η σωστή ιεράρχηση των αναγκών και η λογική διάθεση των χρηματικών πόρων .
• Ο θεσμικός περιορισμός της διαφήμισης ούτως ώστε να μη λειτουργεί παραπλανητικά . 
• Η αγωγή και η πνευματική καλλιέργεια , που θα διαμορφώσουν μια προσωπικότητα ικανή να κατανέμει τις ανάγκες σε βασικές και μη , να επιλέγει τον τρόπο ζωής ανάλογα με το εισόδημα , να μπορεί να αντιστέκεται στο υλιστικό πνεύμα και να ανακαλύπτει την πληρότητα σε δραστηριότητες που δεν σχετίζονται με την κατανάλωση , αποδεσμεύοντας την αντίληψη για τον κόσμο από το χρήμα , το οποίο έχει μεταβληθεί σε μέτρο όλων των πραγμάτων . 
• Η εξισορρόπηση των υλικών και των πνευματικών αναγκών . Αυτό μπορεί να συμβεί με την ανάπτυξη ενδιαφερόντων και την καλλιέργεια των ταλέντων κάθε ατόμου ώστε να ανακαλύψει το άτομο δραστηριότητες που καλύπτουν το ψυχικό κενό που δεν μπορεί να καλύψει η εργασία και « σκεπάζουν » τα υλικά αγαθά .
• Η άρνηση της απαξίωσης της οικογένειας , της φιλίας , της ανθρώπινης επαφής . 
• Η αυτοσυγκράτηση και το μέτρο των καταναλωτών . 
• Πάνω από όλα , ο άνθρωπος θα πρέπει να αντισταθεί στο πανίσχυρο ρεύμα που τον συμπαρασύρει στην υπερκατανάλωση , αφού αντιληφθεί ότι είναι αδύνατον τα υλικά αγαθά να προσδώσουν νόημα στη ζωή και να καλύψουν κενά που η κρίση σε άλλους τομείς της ζωής τους δημιουργούνται και διαρκώς διευρύνονται . Πρέπει να γίνει συνείδηση ότι κανένα προϊόν δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη φιλία , τη στοργή , τη συντροφικότητα , την επαφή , τη δημιουργικότητα , την πρωτοβουλία , την εμπιστοσύνη . 
• Δραστηριοποίηση των οργανώσεων προστασίας του καταναλωτή : α ) Υποχρέωση των εταιρειών να τοποθετούν πάνω στα προϊόντα τους ετικέτες με τις οποίες θα ενημερώνουν τον καταναλωτή για τη σύνθεση του προϊόντος , τους κανονισμούς ασφάλειας κτλ. , β ) θέσπιση μέτρων για την καταναλωτική πίστη , την πίστη δηλαδή που δίνεται στον καταναλωτή με διάφορους τρόπους , π.χ. δάνειο , πιστωτικές κάρτες . , γ ) παρεμπόδιση της αθέμιτης και παραπλανητικής διαφήμισης , δ ) λήψη μέτρων για την αποζημίωση του καταναλωτή σε περίπτωση αγοράς ελαττωματικών ή επικίνδυνων προϊόντων