TO EKΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΠΑΙΔΕΙΑ – ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ορισμοί Εννοιών 

• Αγωγή : Η εξελικτική πορεία με την οποία ο άνθρωπος διαμορφώνεται και προσδιορίζεται ως προσωπικότητα .
• Εκπαίδευση : Η συστηματική διαδικασία μετάδοσης γνώσεων που αποσκοπεί στη διδασκαλία μαθητών και σπουδαστών και στην ανάπτυξη των πνευματικών , σωματικών και ηθικών ικανοτήτων του ανθρώπου μέσα από τη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση . 
• Παιδεία : Ένα σύστημα αγωγής που έχει ως σκοπό να παρέχει γνώσεις , να συντελέσει στην πνευματική ,   ηθική , ψυχική και σωματική ανάπτυξη του ατόμου , να διευκολύνει την ένταξή του στο κοινωνικό σώμα και επεκτείνεται σε όλα τα στάδια της ανθρώπινης ηλικίας . 
• Μόρφωση : Η αρμονική ανάπτυξη όλων των πνευματικών και ηθικών δυνάμεων του ανθρώπου με αποτέλεσμα την ολοκλήρωση . 
• Επιμόρφωση : Η παροχή πρόσθετων γνώσεων , επιστημονικής ή και επαγγελματικής κατάρτισης . 
• Κατάρτιση : Το σύνολο των γνώσεων που έχει αποκομίσει κανείς σε συγκεκριμένο τομέα , οι βασικές του σπουδές σε μια επιστήμη ή σε ένα ορισμένο πεδίο γνώσεως για επαγγελματικούς λόγους . 
• Δια βίου εκπαίδευση : Η μακρόχρονη , ισόβια επαφή με την παιδεία – με τα πνευματικά   αγαθά . Η συνεχής βελτίωση των γνώσεων και η παρακολούθηση των εξελίξεων του πολιτισμού στους διάφορους τομείς του .  

Οι διαφορές της παιδείας από την εκπαίδευση

• Η εκπαίδευση παρέχεται μόνο μέσα στο σχολείο , ενώ η παιδεία συντελείται σε όλους τους χώρους και τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας . 
• Η εκπαίδευση διαρκεί συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ( παιδική και εφηβική ηλικία ) , ενώ η παιδεία απλώνεται σε ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου . 
• Η εκπαίδευση αφορά ορισμένα σύνολα ανθρώπων , ενώ η παιδεία όλους τους ανθρώπους . 
• Η εκπαίδευση είναι σκόπιμη , προγραμματισμένη και συστηματική . Η παιδεία περισσότερο ευκαιριακή , έμμεση και επιλεκτική . 

Οι φορείς της παιδείας

Άμεσοι

• Οικογένεια 
• Σχολείο 
• Πολιτεία 
• Κοινωνικό περιβάλλον

Έμμεσοι

• Εκκλησία 
• Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης 
• Επαγγελματική ομάδα 
• Πολιτιστικές διαδικασίες 

Οι στόχοι / προσφορά της εκπαίδευσης / παιδείας

• Γνωστική κατάρτιση : Μέσω των ποικίλης ύλης και γνωστικών αντικειμένων μαθημάτων > παροχή πλατιάς – σφαιρικής γνώσης για τον άνθρωπο , τις ανάγκες του , τον εσωτερικό του κόσμο ( αυτογνωσία )  , το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον ( γνώση της λειτουργίας του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος ) ( φραγμός στον κατακερματισμό του νου και της σκέψης , στον εγκλωβισμό στα πλαίσια του εγώ , στην αποξένωση από τον εαυτό ) 
• Καλλιέργεια των πνευματικών δυνατοτήτων : Μέσω του διαλόγου στα πλαίσια μιας δημοκρατικής  παιδείας > καλλιέργεια του διαλεκτικού τρόπου σκέψης , όξυνση λογικής , κριτικής και προβληματισμού , διαμόρφωση αξιολογικών κριτηρίων > εξασφάλιση αυτόνομης , ανεξάρτητης σκέψης , απαλλαγή από το φανατισμό και τις προκαταλήψεις , της μαζοποίησης και της δημαγωγίας > το άτομο λειτουργεί ως αυθύπαρκτη μονάδα με δικά του προσωπικά βάθρα στήριξης και όχι ως ετερόφωτη και ετερόνομη ( αντίβαρο στην παθητικότητα ή την πόλωση που χαρακτηρίζει το σύγχρονο άνθρωπο , την έλλειψη προβληματισμού , τον κομφορμισμό ) 
• Ηθική αγωγή : Μετάδοση υγιών προτύπων , διαχρονικών αξιών και υψηλών ιδανικών > διαμόρφωση ορθών αξιολογικών κριτηρίων , καλλιέργεια του σεβασμού , της υπευθυνότητας , της εργατικότητας > μεταλαμπάδευση ανθρωπιστικών ιδεωδών > εξανθρωπισμός του ανθρώπου ( αντίδοτο στην ιδιοτέλεια , στην ηθική κρίση , τη χαλάρωση των ηθών , την ανυπαρξία ιδανικών ) 
• Εξευγενισμός – εξωραϊσμός του εσωτερικού κόσμου : Μέσω της αισθητικής αγωγής και της επαφής με την Τέχνη , το ωραίο , την αρμονία και ισορροπία > καλλιέργεια των αισθητικών κριτηρίων > ψυχική ωριμότητα , εκλέπτυνση συναισθημάτων ) αντίβαρο στο ρεύμα της απευαισθητοποίησης , της μονομέρειας και της ακαλαισθησίας που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη εποχή )  
• Κοινωνική αγωγή : 
• α ) Ένταξη στις κοινωνικές διαδικασίες : Μέσω των κανονισμών , των ποινών , των επαίνων , των μαθητικών συμβουλίων και των σχέσεων συνεργασίας , του ομαδικού παιχνιδιού , των συλλογικών εργασιών , της γνώσης των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων > καλλιέργεια των κοινωνικών αρετών , ένταξη σε ένα ευρύτερο σύνολο , αποδοχή του ιδιαίτερου ρόλου εντός της ομάδας , όξυνση της κοινωνικότητας , υπευθυνότητα > μεταγενέστερα επιθυμία ένταξης σε κοινωνικά σωματεία και ομάδες , ανάπτυξη ενδιαφέροντος για τα κοινωνικά δρώμενα( αντίδοτο στην  περιθωριοποίηση , την αδιαφορία για τα κοινά , τις αλλοτριωμένες σχέσεις , τον κομφορμισμό )  
• β ) Ένταξη στις πολιτικές διαδικασίες : Μέσω του θεσμού των μαθητικών συμβουλίων , του δημοκρατικού διαλόγου και ισότιμης ανταλλαγής απόψεων , της γνώσης πάνω στις πολιτικές δομές και διαδικασίες της  κοινωνίας > καλλιέργεια δημοκρατικής συνείδησης > επιθυμία συμμετοχής στα πολιτικά δρώμενα , πολιτική ωριμότητα ( ανασταλτικός παράγοντας της αδιαφορίας για την πολιτική και της απαξίωσής της , της κομματικοποίησης ) 
• γ ) Ένταξη στις πολιτιστικές διαδικασίες : Μέσω της αισθητικής παιδείας και καλλιτεχνικής εκπαίδευσης , της ψυχικής , πνευματικής και αισθητικής καλλιέργειας > εισαγωγή στο πολιτιστικό κλίμα της εποχής > εξύψωση του ατόμου από δέκτη πολιτισμού σε πομπό και φορέα του ( αντιστασιακό μέσο κατά της κυριαρχίας προϊόντων υποκουλτούρας , της εμπορευματοποίησης και του εκχυδαϊσμού της τέχνης , της στασιμότητας στο χώρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας , του ελιτισμού ) 
• δ ) Ένταξη στις οικονομικές διαδικασίες – επαφή με τα νέα τεχνολογικά δεδομένα : Μέσω του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού , της επαφής με διάφορα γνωστικά αντικείμενα και συνειδητοποίησης των κλίσεων , των καθοδηγήσεων από ειδικούς , της απόκτησης ειδικών γνώσεων > ορθή επιλογή και άσκηση επαγγέλματος , επαγγελματική ευσυνειδησία > ένταξη στην παραγωγική διαδικασία 
• Εκγύμναση – σωματική ευεξία > αρμονική ανάπτυξη του σώματος και του πνεύματος 
• Διαμόρφωση εθνικής και παγκόσμιας συνείδησης : Μέσω του μαθήματος κυρίως της ιστορίας , των   ανταλλαγών , των επισκέψεων σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους , της γνώσης της γλώσσας και των παραδόσεων και των γειτονικών λαών > φιλοπατρία , συνείδηση κοινής καταγωγής – ιστορίας – γλώσσας , εθνική ομοψυχία αλλά και υγιής κοσμοπολιτισμός , συνειδητοποίηση της αλληλεξάρτησης των λαών , καλλιέργεια οικουμενικής συνείδησης           ( φραγμός στην απώλεια της εθνικής ταυτότητας , στην πολιτιστική αλλοτρίωση , στην προοδοπληξία , το ρατσισμό και τον εθνικισμό )  
• Οικολογική αγωγή :Μέσω της περιβαλλοντικής αγωγής , ενημερώσεων , σχολικών εκδηλώσεων(αναδασώσεις) , πληροφόρησης για τις επιπτώσεις της ανθρώπινης επέμβασης στο περιβάλλον > συνειδητοποίηση της ευθύνης και της υποχρέωσης προστασίας της φύσης    

Προβλήματα της Μέσης Εκπαίδευσης

• Οι συχνές και μερικές φορές απρογραμμάτιστες ή ελλιπώς σχεδιασμένες μεταρρυθμίσεις 
• Οι ταχύτατοι ρυθμοί διδασκαλίας προκειμένου να καλυφθεί η εξεταστέα ύλη > αδυναμία αφομοίωσης των γνώσεων και εμβάθυνσης . 
• Η μεγάλη σε όγκο διδακτέα ύλη και τα πολλά γνωστικά αντικείμενα  
• Ο βραχνάς των Πανελλήνιων εξετάσεων 
• Τα κακογραμμένα σχολικά εγχειρίδια , καθώς πολλά από αυτά είναι ξεπερασμένα και ωθούν στην αποστήθιση 
• Η έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής σε πολλά σχολεία 
• Η απουσία κοινωνικών δραστηριοτήτων και κοινωνικής ζωής στα πλαίσια του σχολείου 
• Η υποβάθμιση του ρόλου του σχολείου στα κοινωνικά συμφραζόμενα 
• Η έλλειψη επαγγελματικού προσανατολισμού 
• Ο υπερβολικά θεωρητικός χαρακτήρας των αναλυτικών προγραμμάτων 
• Η αποσύνδεση του σχολείου από την αγορά εργασίας 
• Η προσκόλληση σε παραδοσιακές και απαρχαιωμένες διδακτικές μεθόδους 
• Η έλλειψη ψυχολογικής υποστήριξης για τους μαθητές και τους γονείς 
• Ο ελλιπής επαγγελματικός προσανατολισμός 
• Ανυπαρξία καλλιτεχνικής παιδείας και αισθητικής μόρφωσης . 
• Το σημερινό σχολείο συνεχίζει να είναι δασκαλοκεντρικό χωρίς να προσφέρει δυνατότητες για ανάπτυξη πρωτοβουλίας , συμμετοχής στη διδακτική πράξη .  
• Γενικότερη αδυναμία προσφοράς ανθρωπιστικής παιδείας , κοινωνικής και ηθικής διαπαιδαγώγησης 

Προβλήματα της Ανώτατης Εκπαίδευσης

• Η έρευνα δεν προωθείται στο βαθμό που θα έπρεπε , κι αν προωθείται , αυτό συμβαίνει περισσότερο σε θεωρητικό επίπεδο . Δεν παράγεται ακριβώς επιστήμη και τεχνολογία . 
• Η πολιτεία δεν χρηματοδοτεί στο βαθμό που θα έπρεπε τα ερευνητικά προγράμματα ή , κι αν τα χρηματοδοτεί μέσω Ευρωπαϊκής Ένωσης , τα χρήματα δεν αξιοποιούνται πλήρως . 
• Οι πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες δεν είναι επαρκείς . 
• Τα συγγράμματα είναι συχνά ξεπερασμένα , προχειρογραμμένα ή πολύ ακριβά για το μέσο φοιτητή . 
• Οι παροχές σε  αναγκαία – χρηστικά βιβλία είναι ανεπαρκείς 
• Ανυπαρξία εργαστηριών εξοπλισμένων με τα τελευταία τεχνολογικά μέσα αλλά και γενικότερα χώρων που θα στεγαστούν οι διάφορες σχολές , με αποτέλεσμα διάφορα τμήματα να στεγάζονται σε προκατασκευασμένα οικήματα ή να συστεγάζονται με άλλες σχολές . Εξάλλου , τα κτίρια και οι εγκαταστάσεις δεν ανανεώνονται . 
• Κακή οργάνωση και βραδυκίνητη γραφειοκρατία , ασυνεννοησία μεταξύ των γραμματειών και των επιτροπών , προχειρότητα .   
• Οι πανεπιστημιακοί καθηγητές δεν αμείβονται τόσο καλά όσο θα έπρεπε . 
• Η χαλαρή οργάνωση και η απουσία ενός αυστηρού ελεγκτικού πλάνου επιτρέπει σε κάποιους φοιτητές την υιοθέτηση μιας στάσης αδιαφορίας για τη διδασκαλία  . Με την εισαγωγή στα ΑΕΙ και ΤΕΙ τελειώνει συνήθως και ο ζήλος για επιτυχία , διάκριση , μάθηση .  
• Το φοιτητικό κίνημα υπολειτουργεί καθώς είναι δεμένο στο άρμα των διάφορων κομμάτων – κομματικοποίηση .
• Ο αριθμός των φοιτητών είναι μεγαλύτερος από αυτόν που τα ιδρύματα μπορούν να στεγάσουν . 
• Σε αρκετές σχολές της επαρχίας δεν υπάρχει μόνιμο εκπαιδευτικό προσωπικό · αντίθετα μετακινούνται εκπαιδευτικοί από άλλες πόλεις με αποτέλεσμα να χάνονται ώρες διδασκαλίας . 
• Γενικά παρατηρείται γιγαντισμός και χαμηλής ποιότητας εκπαίδευση . 

Αίτια συσσώρευσης των νέων στα Πανεπιστήμια

Θετικά Αίτια 

• Άνοδος του βιοτικού επιπέδου > δυνατότητα δαπάνης χρημάτων για περαιτέρω σπουδές 
• Άνοδος του πνευματικού – μορφωτικού επιπέδου > συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας της μόρφωσης 
• Ίδρυση πολλών νέων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων , αποκέντρωση των σχολών > παροχή δυνατότητας φοίτησης και σε παιδιά απομακρυσμένων περιοχών
• Αυξημένες απαιτήσεις της αγοράς εργασίας > ανάγκη εξειδίκευσης και κατάρτισης > το απολυτήριο της δευτεροβάθμιας είναι πλέον ξεπερασμένο 
• Η εισαγωγή μιας πλειάδας γνωστικών αντικειμένων στα πανεπιστήμια , αντικείμενα που μέχρι πρότινος είτε διδάσκονταν σε σχολές εκτός πανεπιστημίου ( Ι.Ε.Κ. ) είτε βασίζονταν στους αυτοδίδακτους τεχνίτες ( π.χ. ιχθυοτροφία , γεωργική παραγωγή ) . Η εισαγωγή βέβαια αυτή οφείλεται και στις νέες τεχνολογικές ανακαλύψεις και στις υψηλότερες απαιτήσεις της αγοράς για ποιότητα .  

Αρνητικά Αίτια

• Ελλιπής διδασκαλία του επαγγελματικού προσανατολισμού > ανυπαρξία ενημέρωσης για τους διάφορους επιστημονικούς κλάδους και τις δυνατότητες εκτός πανεπιστημίων . 
• Προκατάληψη απέναντι στα χειρωνακτικά επαγγέλματα . 
• Επικράτηση του κοινωνικού στερεότυπου ότι το πτυχίο του πανεπιστημίου προσδίδει στον κάτοχό του κύρος και κοινωνική αναγνώριση . 
• Τεράστιος ανταγωνισμός στην αγορά εργασίας που , σε συνδυασμό με την ανεργία , καθιστά αναγκαία την απόκτηση αναγνωρισμένων τίτλων . Μάλιστα , τα ίδια αίτια κατέστησαν αναγκαίους πλέον και τους μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών 
• Ο μιμητισμός .
• Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση αναγκάζει τους μαθητές να διαμορφώσουν τη φοίτησή τους προσαρμοζόμενοι σε κάποια κατεύθυνση , η οποία είναι προθάλαμος των πανεπιστημίων . 
• Οικογενειακές επιρροές , απωθημένα και επιθυμίες των γονέων λειτουργούν εξαναγκαστικά πάνω στα παιδιά . 

Βασικοί άξονες αντιμετώπισης των προβλημάτων της εκπαίδευσης

• Διαμόρφωση μιας παιδείας ευρύτερης και ανθρωπιστικής > στόχος είναι η διαμόρφωση δημιουργικών πομπών ήθους , γνώσης και ζωής > απαγκίστρωση από τον τεχνοκρατικό της χαρακτήρα > γαλούχηση αυτοκαθοριζόμενων προσωπικοτήτων . 
• Αντιμετώπιση των σύγχρονων ανισοτήτων ( αστικά κέντρα – επαρχία , ιδιωτική και δημοσία εκπαίδευση , κοινωνικές ανισότητες ) > εξασφάλιση των δυνατοτήτων απόκτησης υψηλής στάθμης μόρφωσης σε όλους 
• Εκσυγχρονισμός της διδασκαλίας , της νοοτροπίας και των παρεχόμενων γνώσεων > παροχή νέων βιβλίων που θα ενεργοποιούν τη σκέψη και δεν θα βασίζονται στην απομνημόνευση , απομάκρυνση από το δασκαλοκεντρικό πρότυπο , έμφαση στη συμμετοχή των μαθητών στην πράξη της διδασκαλίας 
• Εκμετάλλευση και άλλων φορέων αγωγής όπως τα ΜΜΕ , οι πολιτιστικές εκδηλώσεις 
• Επαναπροσδιορισμός του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας των σχολείων > ενεργή συμμετοχή των μαθητών στη λήψη των αποφάσεων , διάλογος , πλουραλισμός απόψεων > γαλούχηση δημοκρατικών προσωπικοτήτων 
• Σεβασμός απέναντι στην προσωπικότητα των μαθητών , των ιδιαιτεροτήτων τους ,των κλίσεων , της ψυχολογίας και των ικανοτήτων τους . 
• Υιοθέτηση μιας ενιαίας εκπαιδευτικής πολιτικής ώστε να αποφευχθούν οι συνεχείς αλλαγές 
• Περισσότεροι πόροι για τον εκσυγχρονισμό των σχολείων  

Το πρότυπο του Δασκάλου
Γνωστικά Εφόδια Πνευματικά – Ηθικά Εφόδια

• Πλήρης γνώση του αντικειμένου του ώστε να αποτελέσει πρότυπο για τους μαθητές 
• Ικανότητα απλοποίησης της γνώσης ώστε να γίνει ευκολότερη η κατάκτησή της από το μαθητή 
• Συνεχής παρακολούθηση των νέων δεδομένων ,ανανέωση και εμπλουτισμός των γνώσεων . 
• Δεν προβάλλεται ως παντογνώστης
• Υπευθυνότητα και συναίσθηση της αποστολής του . 
• Πίστη στη δυνατότητα προόδου και εξέλιξης κάθε παιδιού  ( παιδαγωγικός έρωτας ) 
• Γνώση της ψυχολογίας του μαθητή , ικανότητα στήριξης και αποφόρτισής του από το άγχος ή την ανασφάλεια – ηττοπάθεια . 
• Συνέπεια και εντιμότητα , αντιστοιχία λόγω  και έργων , πρότυπο προς μίμηση . 
• Αγάπη και καλοσύνη , χιούμορ και ευγένεια , ευθύτητα και παρρησία , αμεσότητα και ειλικρίνεια  
• Δικαιοσύνη και αμεροληψία 
• Αποφυγή δογματισμού και ισχυρογνωμοσύνης , ειρωνείας και καταπίεσης χωρίς να πέφτει στη φαιδρότητα και την υποβάθμιση του ρόλου του . 
• Συγκατάβαση και αυστηρότητα στο μέτρο που χρειάζεται .  

Η ιδανική σχέση δασκάλου και μαθητή

• Ελευθερία : Ο μαθητής πρέπει να ωθείται και να ενθαρρύνεται στην ανάπτυξη της πρωτοβουλίας και της αυτενέργειάς του μέσα στα πλαίσια συμπεριφοράς που θέτει ο καθηγητής . Αυτά τα πλαίσια κινούνται μακριά από τον εξαναγκασμό και την αυταρχικότητα και οδηγούν το νέο στον αυτοέλεγχο , την αυτοπειθαρχία . Η ελευθερία , λοιπόν , λογίζεται ως μια κατάσταση κατά την οποία κυριαρχεί μια δημοκρατική , αυτορυθμιζόμενη συμπεριφορά η οποία δεν περιορίζεται από την αυταρχικότητα ούτε αλλοιώνεται από την απόλυτη αναρχία και ασυδοσία . 
• Αλληλοσεβασμός : Ο δάσκαλος αποτελεί για το μαθητή αυθεντία , οδοδείκτη ήθους και συμπεριφοράς . Ο   μαθητής , από την άλλη , αποτελεί για το δάσκαλο αυτόνομο πρόσωπο , με δυναμική που πρέπει να έρθει στην επιφάνεια και να αξιοποιηθεί . 

Η ανθρωπιστική και επαγγελματική / τεχνοκρατική εκπαίδευση

Η ανθρωπιστική παιδεία 

Ορισμός : Είναι η παιδεία που ενδιαφέρεται για τον άνθρωπο και τις ανάγκες του , ιδιαίτερα τις ηθικο - πνευματικές , και αποβλέπει στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του . 

Στόχοι :

• Η καλλιέργεια του εσωτερικού κόσμου , η μεταλαμπάδευση των ανθρωπιστικών ιδανικών , η ευαισθητοποίηση και ηθικοποίηση . 
• Η παροχή πλατιάς γνώσης > σφαιρική θέαση της πραγματικότητας , ισόρροπη ανάπτυξη του ατόμου 
• Η ανάπτυξη της κοινωνικής ευημερίας και των κοινωνικών αρετών ( συνεργασία , αλληλεγγύη , κοινωνική   συνείδηση )  , η κοινωνικοποίηση 
• Η ανάπτυξη του πνευματικού πολιτισμού γενικότερα

Επαγγελματική / Τεχνοκρατική εκπαίδευση 

Ορισμός : Η αγωγή που αποβλέπει κυρίως στην επαγγελματική κατάρτιση του ατόμου , ώστε να είναι ικανό να αναλάβει και να ασκήσει κάποιο επάγγελμα . 

Στόχοι : 

• Ο ορθός επαγγελματικός προσανατολισμός 
• Η άσκηση των δεξιοτήτων του ατόμου που απαιτούνται σε κάποιο επάγγελμα 
• Η παροχή εξειδικευμένων γνώσεων της επιστήμης και της τεχνολογίας ώστε να είναι ικανό το άτομο να ανταποκριθεί στις τεχνοοικονομικές ανάγκες της εποχής μας .