ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ

ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

Ανάμεσα στην αγάπη για την πατρίδα και στον εθνικισμό υπάρχει η ίδια διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην ευγένεια της ανθρώπινης αγάπης για ένα ανθρώπινο δημιούργημα και της κτηνώδους ασέλγειας ή της νοσηρής ακολασίας ή του εγωιστικού καπρίτσιου έγραφε ο φιλόσοφος , ιστορικός και πολιτικός Μπενεντέτο Κρότσε το 1943  . Ο λόγος του ακούγεται όσο ποτέ επίκαιρος , σε μια εποχή που τα φαντάσματα του Μουσολίνι και του Χίτλερ , στο όνομα της πατρίδας , καταπολεμούν την ιδεολογική και πολιτισμική διαφορετικότητα με σκοπό την επίτευξη ομοιομορφίας και πολιτιστικής καθαρότητας .

Πατριωτισμός είναι εκείνο το υψηλό συναίσθημα της αγάπης προς την πατρίδα και σε ό, τι αυτή εκφράζει , ζωτικό χώρο , ήθη και έθιμα , γλώσσα , ιστορία , σύμβολα . Η πατρίδα για τον άνθρωπο είναι βιωματική εμπειρία οικειότητας : οικείος χώρος ζωής , σχέσεις αμεσότητας , δεσμοί και φιλίες , αγαπημένοι   νεκροί , δέσιμο της μνήμης με το χώρο , ένταξη στη γλώσσα , μετοχή στην παραδομένη από γενιά σε γενιά πείρα … Πατριωτισμός είναι πολύ απλά το να αγαπάς την πατρίδα σου όπως αγαπάς το σπίτι σου . Στη Γερμανία ο Γιούργκεν Χάμπερμας ανέπτυξε πριν από μερικά χρόνια την έννοια του συνταγματικού πατριωτισμού, δηλαδή ενός πατριωτισμού που βασίζεται όχι πλέον στην πρόσδεση σε μια κουλτούρα , σε μια εθνική ομάδα και σε μια κοινή μοίρα , αλλά πάνω σε οικουμενικές πολιτικές αξίες – ελευθερία , δημοκρατία , ισότητα – που επικυρώνονται από το σύνταγμα μιας χώρας . Πιο συγκεκριμένα , ο πατριωτισμός εκδηλώνεται με πολλές μορφές : ως συνειδητή και ενεργός πολιτική στράτευση , ως προάσπιση του δημοκρατικού πολιτεύματος , ως εκούσια υπακοή στους νόμους . Ως σεβασμός στα αρχαία μνημεία και στους ιστορικούς τόπους , στις παραδόσεις και στην ιστορία , ως αγάπη για τη γλώσσα , ως συμμετοχή στους εθνικούς αγώνες , ως διάθεση όλων των υλικών , ηθικών και πνευματικών δυνάμεων των πολιτών για την ελευθερία και την ευημερία της .

Η έννοια του πατριωτισμού επανεμφανίζεται στην Αγγλία στα τέλη του 17^ου αιώνα , στη διάρκεια της Ένδοξης Επανάστασης και ύστερα από αυτή . Πατριώτες είναι εκείνοι που σκότωσαν τον τύραννο και έχυσαν το αίμα τους για να διεκδικήσουν την ελευθερία του λαού . Το 18^ο αιώνα ο Μοντεσκιέ ορίζει την πολιτική αρετή ως αγάπη για την πατρίδα , δηλαδή αγάπη για την ισότητα , εννοώντας ως αγάπη για την πατρίδα την αγάπη για τους νόμους και τους θεσμούς που προστατεύουν την πολιτική ελευθερία . Πατρίδα εξηγεί η Εγκυκλοπαίδεια» δεν σημαίνει , όπως το θέλει η τρέχουσα αντίληψη , τον τόπο στο οποίο γεννηθήκαμε , αλλά ένα ελεύθερο κράτος , του οποίου είμαστε μέλη και του οποίου οι νόμοι προστατεύουν την ευτυχία και την ελευθερία μας . Η πατρίδα είναι ακόμη συνώνυμο της δημοκρατίας . Μπορούν να λένε ότι έχουν μια χώρα  , εξηγεί ο Ρουσό , αλλά όχι μια πατρίδα , γιατί η πατρίδα υπάρχει μόνο αν υπάρχει η ελευθερία και αν υπάρχουν πολίτες , δηλαδή σε μια δημοκρατία . Στην Αγγλία , στην ΗΠΑ και στη Γαλλία , στις χώρες δηλαδή που συνέβαλαν ιδιαίτερα στη γέννηση της σύγχρονης δημοκρατίας , ο όρος πατριώτης υπήρξε για αιώνες συνώνυμο του πολίτη που υπερασπίζεται την κοινή ελευθερία , τους νόμους , το σύνταγμα ενάντια στην τυραννία και τη διαφθορά .

Εάν ο πατριωτισμός είναι «αλήθεια» , ο εθνικισμός είναι « επιθυμητική ψευδαίσθηση». Εθνικισμός είναι η προσπάθεια να επιβληθεί με συνέπεια το ιδεολόγημα του έθνους . Να αποκατασταθεί ή να εξυμνηθεί η συνεπής φυλετική ομοιογένεια ή να εξασφαλιστεί φυλετική καθαρότητα , να επιβληθεί κρατικά ένα επίσημο γλωσσικό ιδίωμα , να δημιουργηθεί μια εθνική ιστορία έστω και με προκρούστειες αυθαιρεσίες . Ως όρος ο εθνικισμός γεννιέται με τον Χέρντερ που τον χρησιμοποιεί με την έννοια της πρόσδεσης στη δική του γη , της πνευματικής αυτάρκειας , της υπεράσπισης της δικής του πολιτιστικής παράδοσης , ενάντια σε μολύνσεις , αναμείξεις και εισβολές ξένων στοιχείων . Αυτό που ο διαφωτισμός στιγμάτιζε ως προκατάληψη και πνευματική στενότητα , γίνεται με τον Χέρντερ αξία : Ονομάστε το έστω προκατάληψη , απλοϊκότητα , περιορισμένο εθνικισμό , αλλά η προκατάληψη είναι ωφέλιμη   , μας κάνει ευτυχείς , ωθεί τους λαούς προς το κέντρο τους , τους κάνει πιο στέρεους , πιο γόνιμους με το δικό τους τρόπο και επομένως πιο ευτυχισμένους στις κλίσεις τους και στους σκοπούς τους . Βέβαια , εκτός από τον πολιτικό εθνικισμό που επιδιώκει την επέκταση της εθνικής επιρροής πέρα από τα πολιτικά όρια , υπάρχουν και άλλα είδη εθνικισμού . Ο πνευματικός εθνικισμός που δηλώνει την τάση προς επιβολή του ιδιαίτερου πολιτισμού εντός των ορίων αποκλείοντας το συγχρωτισμό με άλλα πνευματικά ρεύματα που προέρχονται από την αλλοδαπή . Ο κοινωνικός εθνικισμός που σημαίνει αποκλεισμός από δεσμούς οικογενειακούς και κοινωνικές σχέσεις στοιχείων αλλοεθνών . Ο οικονομικός εθνικισμός ως προτίμηση από το έθνος των αγαθών που παράγει το ίδιο με ταυτόχρονο αποκλεισμό σε προϊόντα άλλων χωρών . Ο θρησκευτικός εθνικισμός που απαιτεί σύμπτωση έθνους και θρησκείας και εκδηλώνεται με τυφλό μίσος ενάντια στους αλλόθρησκους ή σε αυτούς που ανήκουν σε διαφορετική εκκλησία .

Ο πατριωτισμός είναι αγάπη οικουμενικών αξιών , όπως η ελευθερία και οι νόμοι ή το σύνταγμα , ενώ ο εθνικισμός είναι πρόσδεση σε μια ιδιαίτερη κουλτούρα . Ο πατριωτισμός , αποδίδοντας προτεραιότητα στην κοινή ελευθερία , αναγνωρίζει υποχρεωτικά την αξία της ιδιαίτερης κουλτούρας ενός λαού , ενώ ο εθνικισμός , στο βαθμό που θεωρεί την πολιτισμική ενότητα ανώτατη αξία , δεν χρειάζεται την ελευθερία . Εχθροί του πατριώτη είναι η τυραννία και η διαφθορά .Εχθροί του εθνικιστή είναι η διαφορετικότητα ή η πολιτιστική , θρησκευτική , εθνική μόλυνση . Ενώ η πατρίδα για το δημοκρατικό πατριωτισμό δεν μπορεί να συνυπάρχει με την τυραννία και το δεσποτισμό , τίποτα δεν εμποδίζει τον εθνικιστή να ζει την πληρότητα της ιδιαίτερης κουλτούρας του σε ένα δεσποτικό ή τυραννικό καθεστώς . Ο εθνικιστής εξαίρει την καθαρότητα των ηθών ως θεμέλιο του εθνικού μεγαλείου . Ο πατριωτισμός είναι ακριβώς το αντίθετο του θαυμασμού για την πολιτιστική ομοιογένεια και το μεγαλείο του έθνους , Είναι μάλλον , όπως εξήγησε η Σιμόν Βέιλ , μια μορφή συμπάθειας που νιώθουμε για αγαπημένα πρόσωπα ή πράγματα , των οποίων αντιλαμβανόμαστε την ομορφιά και την ευθραστότητα .

Ο πατριωτισμός μπορεί να εξασφαλίσει το ευ ζην , επειδή πρώτα είναι συναίσθημα αλλά και καθήκον . Απορρέει από την εθνική συνείδηση και προϋποθέτει , αφενός , ευθύνη , αγωνιστικότητα , δημιουργική πρωτοβουλία , χωρίς ιδιοτέλεια και πάθη , δηλαδή ουσιαστική ηθική ελευθερία , και , αφετέρου , βαθύτατη σκέψη , παιδεία , που σημαίνει ουσιαστική ενημέρωση για τα εθνικά θέματα , δημιουργική αμφισβήτηση των κακώς κειμένων , αντίσταση στην προπαγάνδα , το φανατισμό ,τη μαζοποίηση . Διασφαλίζει την ισοτιμία και την αξιοκρατία και συμβάλλει στην κοινωνική ομαλότητα και ισορροπία . Δεν επιτρέπει την εμφάνιση του τυφλού κομματισμού , αλλά στηρίζει την πολιτική συναίνεση που ελαχιστοποιεί φαινόμενα λαϊκισμού και εκμετάλλευσης του λαού για ιδιοτελείς σκοπούς . Σήμερα οι περισσότεροι έχουμε την εντύπωση ότι η φιλοπατρία εκδηλώνεται μόνο σε περιπτώσεις εξωτερικής απειλής ή σε πολεμικές περιόδους , χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι η αρετή αυτή ισοδυναμεί με την προσφορά του ατόμου στο σύνολο και σε όλα τα επίπεδα . Μετά τη διαπίστωση αυτή , μπορούμε να πούμε ότι στη σημερινή ατομικιστική και ωφελιμιστική εποχή μας , οι νεοέλληνες συχνά δεν διαπνεόμαστε από αληθινό πνεύμα πατριωτισμού . Έτσι , ενώ θεωρητικά υποστηρίζουμε ανεπιφύλακτα τα εθνικά ιδεώδη και συμφέροντα , πρακτικά δεν διστάζουμε να διασπαθίσουμε το δημόσιο χρήμα , να καταστρέφουμε το περιβάλλον και γενικά να προωθούμε με υπερβάλλοντα ζήλο στενά συντεχνιακά συμφέροντα που υποσκάπτουν το εθνικό συμφέρον .

Αντίθετα , ο εθνικισμός θεωρείται επιζήμια για την πατρίδα στάση . Τα παραδείγματα φθονούν : διεκδικούνται εδάφη με τη λογική της πληθυσμιακής υπεροχής , ξεριζώνονται πληθυσμοί από πανάρχαιες πατρογονικές εστίες , διώκονται μειονότητες για την επίτευξη εθνοκάθαρσης , με φρικιαστικές γενοκτονίες επιδιώκεται φυλετική ή και ιδεολογική ομοιογένεια , καθώς ο εθνικισμός μάχεται για την πολιτιστική καθαρότητα και την ομοιογένεια ενός λαού , αποκλείοντας και καταπολεμώντας τη διαφορετικότητα . Επίσης , αναμοχλεύονται πάθη και γίνονται ρατσιστικές διακρίσεις κυρίως εναντίον των ξένων , υπονομεύεται η ομοψυχία και η συνοχή των πολιτών , οξύνονται οι σχέσεις μεταξύ των κρατών , που συχνά οδηγούνται σε πόλεμο , και συνεπώς , κλονίζονται τα θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος .

Κοντολογίς , μπορεί και πρέπει να είμαστε πατριώτες , γιατί ο αληθινός πατριωτισμός είναι η βάση εκείνη της πολιτικής αρετής που είναι αναγκαία στη δημοκρατία και γιατί ο πατριωτισμός είναι πιθανόν το πιο ισχυρό αντίδοτο στον εθνικισμό . αυτό που απαιτείται είναι κατάλληλη αγωγή , ώστε τα πατριωτικά ιδεώδη να είναι ταυτόχρονα και δημοκρατικά ιδεώδη .